ค.
่องค์แห่งฌาณ หมายความว่า ส่วนประกอบส่วนหนึ่งๆ ของฌาน เมื่อประกอบรวมกันหลายอย่าง จึงสำเร็จเป็นฌานขั้นหนึ่ง เช่นอาจจะกล่าวได้ว่า ปฐมฌานมีองค์ห้า ทุติยฌานมีองค์สาม ตติยฌานมีองค์สองจตุตถฌามีองค์สอง ดังนี้เป็นต้น ทั้งนี้เป็นการแสดงชัดอยู่แล้วว่าองค์แห่งฌานนั้น ไม่ใช่ตัวฌาน เป็นแต่่เยพียงสวนประกอบสวนหนึ่ง ๆ ของฌาน องค์แห่งฌาน มี ๕ องค์ คือ ๑ วิตก, ๒ วิจาร, ๓ ปีติ, ๔ สุข, ๕ เอกัคคตา, มีอธิบายดังนี้ ๑. วิตก คำคำนี้ โดยทั่วไปแปลว่า ความตริหรือความตรึก แต่ในภาษาสมาธิ คำว่า วิตกนี้ หาใช้ความคิดนึกตริตรึกอย่างใดไม่ ถ้าจะเรียกว่าเป็นความคิด กเป็นเพียงการกำหนดนิ่งๆ แนบแน่นอยู่ในสิ่งๆ เดียว ไม่มีความหมายที่เป็นเรื่องเป็นราวอะไร อาการแห่งจติจะมีปรากฎอยู่ในขณะแห่งคณนาและอนุพันธนาโดยอ้อม และในขณะแห่งผุสนาและฐปนาโดยตรง ดังที่กล่าวแล้วข้างต้นนั้นอง คือส่ิงที่เรียกว่าวิตกในที่นี้ และจะเข้าใจอาการของวิตกได้ดี ก็ต่อเมื่อถุกนำไปเปรียบเทียบกัยส่งิที่เรียกว่าวิจาร และกล่าวบรรยายลักษณะควบคุโกันไป ๒.